นอกจากการมาเที่ยวตลาดแล้ว ภายในกาดมิ่งเมืองยังมี “พิพิธภัณฑ์การเรียนรู้ กาดมิ่งเมือง” เป็นห้องแถวไม้เล็กๆ สถานที่แห่งนี้จัดขึ้นเพื่อเป็นศูนย์การเรียนรู้ และบอกเล่าประวัติความเป็นมาของชุมชนผ่านภาพถ่ายเก่าๆ ที่น่าสนใจ ตลาดสมเพชร (ตลาดขุนชำนินรการ) จะอยู่ถัดต่อไปจากตลาดมิ่งเมือง เรียกได้ว่า มาที่นี่เหมือนได้มีชีวิตสโลว์ไลฟ์ย้อนกลับไปกันซัก 60-70 ปีก่อน

เอาเป็นว่าคนสนใจจะไปเดินเที่ยวตลาดกันแบบชิคๆ ก็แวะไปกันได้ ทุกวันเวลาครับผม

ปล.กาดหมั้ว คือตลาดตอนเช้ามืด คนสมัยก่อนนิยมไปซื้อของตลาดตอนเช้าโดยจะตื่นแต่เช้า โดยคติชาวบ้านว่าไว้คือ ตื่นเช้าได้ทานยอดผัก ตื่นสายได้ทานก้านผัก ความหมายคือ ตื่นเช้าก็จะได้ทานของดี ๆ ถ้าตื่นสายก็จะเหลือแต่ของที่คนอื่นเค้าเลือกไปหมดแล้ว กาดมั้ว จะเป็นตลาดที่ขายของทุกอย่าง ปนกันไปหมด เช่น แหนม ปลาร้า ของพื้นเมือง ของใช้ อาหาร เครื่องดื่มต่าง ๆ นั่งขายปนกันไปหมด โดยคนซื้อก็จะซื้อไป ทานไป นั่งพื้นทานบ้าง นั่งแคร่ทานบ้าง หรือไม่ก็ซื้อกลับบ้าน

ส่วนบรรยากาศของตลาดในปัจจุบัน ก็จะเต็มไปด้วยนักท่องเที่ยวต่างชาติมากมายทั้งชาวยุโรป และชาวจีนที่แวะเวียนมาไม่ขาดสาย เพื่อสัมผัสวิถีชีวิตของตลาด รวมถึงเลือกซื้อวัตถุดิบสดๆ ทั้งพืชผัก และผลไม้สด

สาเหตุนึงที่นักท่องเที่ยวเยอะ เพราะในย่านนี้ จะมีที่พักในซอยของนักท่องเที่ยวต่างชาติเต็มไปหมด ทั้งเกสต์เฮ้าส์  โฮสเทล โรงแรมต่างๆ ซึ่งในทุกๆ เช้าและบ่าย ก็จะเห็นภาพไกด์คนไทยพานักท่องเที่ยวชาวต่างชาติที่เข้าร่วมกิจกรรมการเรียนทำอาหารไทย หิ้วตะกร้ามาจ่ายตลาดกันเป็นกลุ่ม เลือกซื้อข้าวของเพื่อนำไปประกอบอาหาร จนมีการเปรียบเทียบย่านนี้ว่าเป็น “ตรอกข้าวสาร” ของเชียงใหม่

ด้วยความที่ตลาดแห่งนี้มีโครงสร้างของสถาปัตยกรรมที่ยังเก่าแก่ และวิถีชีวิตที่ดั้งเดิมกันเอาไว้อยู่ หลายหน่วยงาน และชุมชนเลยพากันอนุรักษ์ไว้ โดยการจัด “กาดหมั้ว” ขึ้นทุกสัปดาห์ ในเช้าวันอาทิตย์ เพื่อเป็นการฟื้นฟูวิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรม และมรดกวัฒนธรรมท้องถิ่นของเมืองเชียงใหม่เอาไว้ โดยให้พ่อค้าแม่ค้าซึ่งเป็นตัวแทนจากชุมชนในเขตเวียงเก่าเมืองเชียงใหม่แต่ละชุมชน นำสินค้าของดีของชุมชนมาจัดวางขาย โดยแต่งกายพื้นเมือง ใช้ภาชนะบรรจุอาหารที่ย่อยสลายได้ง่าย มีการจัดกิจกรรมเกี่ยวกับประวัติตลาด ประวัติชุมชนในเขตเวียงเก่า และเรื่องราวการรวมตัวกันอย่างเข้มแข็งของภาคประชาชนในการฟื้นฟูและอนุรักษ์วิถีชีวิต และมรดกทางวัฒนธรรมของคนเมือง ซึ่งกิจกรรมเหล่านี้ได้สอดคล้องกับดำริของเจ้าของตลาดมิ่งเมือง ที่ต้องการจะอนุรักษ์ตลาดมิ่งเมืองให้เป็นตลาดโบราณ ตลาดวัฒนธรรมคนเมือง คู่เมืองเชียงใหม่กันต่อไปยาวๆ

ย้อนกลับไปเมื่อ 40 กว่าปีที่ผ่านมา ตลาดสมเพชรเป็นตลาดที่มีการซื้อขายกันในช่วงเวลาบ่ายจนถึงเวลาเย็น ซึ่งเรียกว่า กาดแลง มีพ่อค้าแม่ขายนำสินค้าของตนเองมาขาย จากต่างอำเภอก็มี เช่น แม่ริม ดอยสะเก็ด สันทราย หางดง สันป่าตอง มีชาวบ้านสุเทพนำของป่ามาขาย และเป็นตลาดที่มีเขียงหมูมากกว่า 10 แผง มีผู้มาจับจ่ายกันมากมาย สมัยนั้นถนนมูลเมืองสามารถจอดรถทั้ง 2 ฟากถนน รถยนต์มีจำนวนน้อย ผู้คนส่วนมากจะใช้รถจักรยาน มีรถสามล้อถีบ จอดบริการรับส่งผู้โดยสารเต็มหน้าตลาด

ต่อมามีความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมของเมืองเชียงใหม่ ตัวเมืองขยายออก ประชากรเพิ่มขึ้น เริ่มมีตลาดใหม่เกิดขึ้นหลายแห่ง ลูกค้าที่เคยมาจับจ่ายซื้อขายที่ตลาดสมเพชร ก็แบ่งสัดส่วนไปตลาดอื่น และในที่สุดตลาดชำนินรการก็ได้รื้อตลาดไม้ และสร้างเป็นอาคารคอนกรีต ส่วนตลาดมิ่งเมืองยังคงสภาพโถงไม้เช่นเดิมไว้

ที่ตั้งตลาดอยู่บนถนนมูลเมือง ซอย 6 กินพื้นที่บริเวณตึกโบราณ 2 ชั้น ตั้งแต่หัวถนนเข้าไปในซอยจนถึงห้องแถวไม้ แต่เดิมพื้นที่ในตลาดเป็นโรงรถของพ่อเลี้ยงอุ่นเรือน-แม่เลี้ยงชิดขิ่น ยุตบุตร ซึ่งประกอบธุรกิจขายหินดินทราย โรงไม้นี้ใช้สำหรับจอดรถบรรทุกร่วม 10 คัน ส่วนฝั่งตรงข้าม แต่เดิมเป็นตลาดชื่อ ตลาดชำนินรการ เมื่อตลาดชำนินรการมีผู้คนมาจับจ่ายซื้อขายกันมากขึ้น พ่อค้าแม่ค้าจึงขยับขยายมาขายฝั่งโรงรถ จนในที่สุดกลายเป็นตลาดมิ่งเมือง และเรียกทั้งสองตลาดรวมกันติดปากว่าตลาดสมเพชร ซึ่งเรียกตามชื่อปั๊มน้ำมันสมเพชร (บริเวณฝั่งตรงข้ามวัดดอกเอื้อง) จนถึงปัจจุบัน นอกจากชื่อตลาดสมเพชรแล้ว ก็ยังมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ตลาดคุณนาย” เพราะตกเย็นจะมีแม่บ้านสาวๆ ที่ทำงานเป็นข้าราชการ มาจับจ่ายใช้สอยกันอย่างสนุกมันมือ

ในฝั่งคูเมืองด้านในของเชียงใหม่ จะมีตลาดด้วยกันอยู่สองแห่งครับ คือตลาดประตูเชียงใหม่ กับตลาดสมเพชร สองตลาดนี้ถือว่าเป็นที่จับจ่ายใช้สอยของคนในเมือง โดยเฉพาะกับตอนเช้านั้น ถือว่าคึกคักกันเป็นพิเศษทั้งสองแห่ง แต่ถ้าพูดถึงความคลาสสิคแล้ว ตลาดสมเพชรดูจะได้เปรียบกันอยู่นิดๆ แถมนักท่องเที่ยวต่างชาติ ก็นิยมมาเดินเที่ยวกันอีกต่างหาก

ตลาดสมเพชร หรือ กาดสมเพชร หรือ กาดมิ่งเมือง แล้วแต่จะถนัดเรียกกัน ตั้งอยู่ฝั่งคูเมืองด้านใน ก่อนถึงแจ่งศรีภูมิ ถ้าขับรถมาจากประตูท่าแพ มุ่งหน้ามาแจ่งศรีภูมิ ก่อนถึงแจ่ง ตลาดจะอยู่ฝั่งซ้ายมือ

ตลาดแห่งนี้ ถือได้ว่าเป็นตลาดโถงไม้เก่าแห่งเดียวที่ยังหลงเหลืออยู่ในเวียงเชียงใหม่ คุณค่าและความสำคัญของกาดมิ่งเมืองอยู่ที่ความโดดเด่นของสถาปัตยกรรมของตลาดโถงไม้ขนาดใหญ่ และมีอาคารไม้สองชั้น ด้านหน้าติดกับถนนมูลเมือง อายุรวมของกลุ่มอาคารอยู่ที่ 60-70 ปี และอีกความน่าสนใจคือ วิถีชีวิตชาวบ้านร้านตลาดในสมเพชร-ล่ามช้าง-เชียงมั่น ที่ยังคงความสัมพันธ์กันอย่างเข้มแข็ง และกลายเป็นศูนย์กลางเหนี่ยวนำชุมชนในเวียงเก่าที่ยังคงเหลือ

หากใครมีโอกาสมาเที่ยวเมืองเชียงใหม่ และมาขึ้นรถโดยสารที่สถานีขนส่งช้างเผือก ก็สามารถฆ่าเวลาด้วยการแวะมาชมอนุสาวรีย์ช้างเผือกกันได้ครับ ซึ่งถือว่าเป็นการฆ่าเวลาที่ดี ที่มีเรื่องราวของประวัติศาสตร์ และร่องรอยให้ได้เรียนรู้กัน

แถมยังเป็นอีกหน้าหนึ่งของประวัติศาสตร์ที่สำคัญของเมืองเชียงใหม่กันอีกด้วย

ด้วยความที่ในเขตชุมชนกู่เต้า-ช้างเผือก-ป่าเป้า มีถิ่นกำเนิดที่มาอย่างหลากหลายทั้งชาวไทยมุสลิม ชาวไทใหญ่ คนพื้นเมืองล้านนา แต่นั่นก็ทำให้มีการก่อเกิดวัฒนธรรมที่ผสมผสานกันอย่างแยกไม่ออก โดยเฉพาะชาวไทใหญ่ในชุมชนช้างเผือก-ป่าเป้า ที่ให้ความเคารพนับถืออนุสาวรีย์ช้างเผือกเป็นอย่างมาก จนมีเรื่องเล่าขานสืบต่อกันมาว่า ครั้งหนึ่งเมืองเชียงใหม่เกิดโรคห่าระบาด ชาวบ้านช้างเผือกปลอดภัยเพราะสักการะอนุสาวรีย์ช้างเผือกเป็นประจำ

ทุกครั้งในวันสำคัญทางพุทธศาสนา ชุมชนช้างเผือก-วัดป่าเป้า จะนำดอกไม้ธูปเทียนไปบูชา และรดนํ้าดำหัวอนุสาวรีย์ช้างเผือกอยู่เป็นประจำ แต่ปัจจุบันนี้ทั้งสองชุมชน ต่างคนต่างทำมากกว่าที่จะรวมตัวกันจนเกิดความรักสามัคคีเหมือนเมื่อครั้งอดีต กระนั้นก็ยังถือว่าอนุรักษ์ประเพณี และวัฒนธรรมเดิมๆ เอาไว้ไม่ให้สูญหายไปไหน เพื่อให้ลูกหลานได้สืบทอด

ในช่วงเวลาดังกล่าวนั้น เจ้ากาวิละได้อพยพเทครัวชาวไทใหญ่ จากรัฐฉาน ประเทศพม่า ให้มาตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณประตูช้างเผือกและประตูช้างม่อย ก่อนต่อมาในสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์เจ้าหลวงเชียงใหม่องค์ที่ 7 (พ.ศ.2416-2439) ได้อพยพเทครัวชาวไทใหญ่ บริเวณฝั่งตะวันออกของแม่นํ้าคง (แม่นํ้าสาละวิน) แถบบ้านแม่คะตวน ให้มาตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณวัดป่าเป้านอกเมืองเชียงใหม่ ชาวไทใหญ่เหล่านี้ล้วนศรัทธาในพระพุทธศาสนาอย่างแรงกล้าจึงมีการสร้าง บูรณะ เปลี่ยนแปลง วัดในเขตบริเวณนั้น รวมถึงอนุสาวรีย์ช้างเผือกด้วย

ราว ปี พ.ศ. 2443-2446 พบว่าในสมัยนั้นมีชาวมุสลิมเชื้อสาย ปากี-อินเดีย อีกกลุ่มชุมชนที่อาศัยร่วมกันกับกลุ่มชาวไทใหญ่ โดยมุสลิมกลุ่มแรกที่เข้ามาสู่เมืองเชียงใหม่ในสมัยแรกมีเพียง 4-5 ครอบครัว นำโดยท่านนะปะซางหรือพ่อเลี้ยงเลานะ ท่านเป็นผู้สร้างและปรับปรุงมัสยิดช้างเผือกจนได้รับการยกย่องเป็นอิหม่ามของสัปบุรุษมัสยิดช้างเผือก

ทั้งนี้ ในสมัยเจ้ากาวิละได้สร้างรูปปั้นช้างเผือก 2 เชือกให้มีขนาดใกล้เคียงกับช้างตัวจริง หันหน้าไปทางทิศเหนือ และทิศตะวันตก และทำซุ้มครอบช้างทั้งสองเอาไว้ มีกำแพงล้อมรอบทั้ง 4 ด้าน ทาด้วยสีขาว สร้างเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2343 และให้ชื่อช้างทั้งสองว่า พญาปราบเมืองมาร (ทิศเหนือ) และ พญาปราบจักรวาล (ทิศตะวันตก) และจากการสร้างอนุสาวรีย์ช้างเผือก 2 เชือกนี้จึงเป็นเหตุให้ในสมัยหลัง ชื่อประตูเมืองเชียงใหม่ ด้านเหนือเดิมชื่อ ประตูหัวเวียง เปลี่ยนชื่อเรียกเป็น ประตูช้างเผือก ไปตามชื่อของอนุสาวรีย์ ช้างเผือกจนถึงปัจจุบัน

รูปช้างเผือกอนุสาวรีย์ของอ้ายออบกับอ้ายยี่ระ จะตั้งอยู่ที่ใดมีรูปร่างอย่างไร ผู้คนในสมัยปัจจุบันไม่มีใครพบเห็น กระนั้นก็มีนักวิชาการหลายท่านเห็นตรงกันว่าอยู่บริเวณข้างทางเข้าออกฝังซ้ายขวาของประตูหัวเวียงและด้วยเหตุนี้ ชื่อประตูหัวเวียงจึงเรียกประตูช้างเผือกแต่นั้นมา ส่วนรูปร่างคงเป็นรูปช้างเผือกตั้งอยู่คนละฟากถนน เพราะในตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ระบุว่า "แปลงรูปช้างเผือก ๒ ตัวไว้ซ้ายขวาเทียว (เดิน) เข้าออกตามรูปช้างนั้น"

อย่างไรก็ตาม รูปอนุสาวรีย์ดังกล่าวจะมีอายุยืนนานเพียงใดไม่ปรากฏหลักฐาน แต่พบว่ามีการสร้างรูปช้างเผือกขึ้นใหม่ ณ บริเวณใกล้เคียงกัน ในสมัยพระญาติโลกราชครั้งหนึ่งและในสมัยพระเจ้ากาวิละอีกครั้งหนึ่ง แต่การสร้างสองครั้งหลังนี้เป็นการสร้างขึ้นในฐานะอารักษ์เมืองหรือเสื้อเมือง ซึ่งต่างจากการสร้างครั้งแรกที่สร้างในฐานะเป็นอนุสาวรีย์

พญาแสนเมืองมาทรงยกกองทัพไปช่วย เมื่อถึงสุโขทัยได้ตั้งทัพอยู่นอกเมืองแล้วพักพลรอให้พระเจ้าไสยลือไทออกมาต้อนรับ แต่การณ์กลับเป็นว่าสุโขทัยยกทัพเข้ารอบโจมตีทัพเชียงใหม่ในเวลาดึกของคืนหนึ่งโดยไม่ทันได้ตั้งตัว ทัพเชียงใหม่แตกพ่าย พญาแสนเมืองมาพลัดหลงออกนอกจากกองทัพ เสด็จหนีไปทางทับสลิด และได้พบกับชายสองคน คนหนึ่งชื่ออ้ายออบ อีกคนหนึ่งชื่ออ้ายยี่ระ บุคคลทั้งสองได้ผลัดกันแบกพระองค์มาตามทางจนถึงเมืองเชียงใหม่ คุณความดีครั้งนั้นพญาแสนเมืองมาทรงชุบเลี้ยงให้เป็นทหารระดับพวกเป็น พวกช้าง ซ้ายขวา แล้วให้ตั้งบ้านเรือนอยู่ทางทิศใต้ของเชียงโฉมทางทิศตะวันออก จากนั้นทั้งสองได้ ให้สร้างรูปช้างเผือกไว้ซ้ายขวา โดยให้มีช่องทางเดินระหว่างช้างทั้งสองเชือก

ใครที่เคยมาใช้บริการสถานีขนส่งช้างเผือก ของเชียงใหม่เพื่อต่อรถไปยังอำเภอต่างๆ คงจะเห็นตรงหน้าสถานีขนส่งนะครับ ว่าตรงนั้นมีอนุสาวรีย์ช้างเผือกตั้งอยู่ ซึ่งเป็นหนึ่งในอนุสาวรีย์ที่สำคัญของเมืองเชียงใหม่ ที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์มาตั้งแต่ช้านาน และก็แน่นอนว่าด้วยความสำคัญเยี่ยงนี้ ผมเลยจะพารู้จักกับอนุสาวรีย์ช้างเผือกกันครับ

จากประวัติความเป็นมาปรากฏในตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ ว่าในสมัยพญาแสนเมืองมา กษัตริย์ลำดับที่ 7 ในราชวงศ์มังรายนั้น ล้านนากับสุโขทัยมีสัมพันธ์ไมตรีอันดีต่อกัน ครั้งหนึ่งกษัตริย์ของสุโขทัย คือ พระเจ้าไสยลือไท เกิดความขัดแย้งกับกษัตริย์อยุธยา จึงได้มีราชสาส์นมาขอกองทัพเชียงใหม่ไปช่วยรบกับอยุธยา

ทั้งนี้ พุทธลักษณะพิเศษของพระพุทธรูป นักโบราณคดีปัจจุบันกล่าวว่า มีศิลปะสมัยอู่ทองผสม และมีความแตกต่างจากแบบแผนของศิลปะล้านนาที่มีมาแต่เดิมอย่างเห็นได้ชัด คือ พระพักตร์สี่เหลี่ยม พระเนตรโปน พระโอษฐ์หนา ขอบพระโอษฐ์ซ้อนกัน 2 เส้น มีไรพระศก ขมวดพระเกศาเป็นเม็ดเล็ก พระรัศมีเป็นเปลวสูง สังฆาฏิเป็นแผ่นขนาดใหญ่ยาวลงมาจรดพระนาภี ปลายเป็นริ้วพับซ้อนกัน พระหัตถ์ขวาวางอยู่กึ่งกลางพระชงฆ์ นิ้วพระหัตถ์ยาวไม่เสมอกัน ลักษณะดังกล่าวนี้สามารถ เปรียบเทียบได้กับพระพุทธรูปแบบอู่ทองรุ่นที่ 2 ที่มีอิทธิพลของศิลปะเขมรแบบบายน

อย่างไรก็ดี พระเจ้าแข้งคมที่เห็นในปัจจุบัน นักวิชาการศิลปะมีความเห็นว่ามีพุทธศิลปะเป็นแบบสุโขทัยผสมล้านนามากกว่าแบบลพบุรี

อนึ่ง ทุกปีในเทศกาลสงกรานต์ จะมีการสสรงน้ำพระเจ้าแข้งคมด้วย

ส่วนพระเจ้าแข้งคมจำลอง พระประธาน แห่งพระวิหาร วัดเจดีย์ปล่อง เป็นพระพุทธรูปหล่อโลหะปิดทองหนัก 800 กิโลกรัม หน้าตักกว้าง 72 นิ้ว สร้างเพื่อถวายเป็นพระราชกุศล 72 พรรษามหาราชินี โดยนพระเจ้าแข้งคม ถือได้ว่าเป็นพระพุทธรูปเก่าแก่ศักดิ์สิทธิ์ ปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบ ศิลปะสมัยล้านนา มีลักษณะพิเศษคือ พระชงฆ์เป็นสันขึ้น จึงเรียกว่า "แข้งคม"

หนังสือชินกาลมาลีปกรณ์ ได้กล่าวถึงพระเจ้าแข้งคมว่า มีพุทธลักษณะแบบลวปุระ และขนานนามว่า "พระกัมโพชปฏิมา"

สำหรับปัจจัยการสร้างซุ้มพระหรือพระพุทธรูป ติดกับองค์เจดีย์นั้น มีสาเหตุสำคัญอยู่ 2 ประการด้วยกัน คือ

1.การรวมเอาพระพุทธรูปและเจดีย์ไว้ด้วยกัน เมื่อเกิดคติการสร้างพระพุทธรูปแล้ว โดยเฉพาะนิยมสร้างวิหารถ้ำ ด้วยการสลักพระเจดีย์ไว้เป็นปูชนียวัตถุ สำหรับพุทธศาสนิกชนจะได้สักการบูชา

2.เนื่องจากการสร้างเจดีย์เป็นการสร้างกุศลที่สำคัญยิ่งในพระพุทธศาสนา จึงทำให้มีผู้นิยมสร้างพระเจดีย์กันมาก แม้ว่าจะไม่มีพระบรมสารีริกธาตุบรรจุก็ตาม

ถือได้ว่าเป็นวิวัฒนาการที่พระเจดีย์แบบมีซุ้มพระ สร้างเนินทรงกลม แต่การสร้างให้มีซุ้มพระเช่นนี้ คงเนื่องมาจากหาพระบรมธาตุฯ บรรจุไม่ได้ แต่เมื่อมีศรัทธาจะสร้างวัดให้สมบูรณ์ตามองค์ประกอบของวัดแล้ว จำเป็นต้องสร้างเจดีย์ด้วย

ปัจจุบัน กรมศิลปากร ได้ทำการโบกปูนทับ เพื่อรักษารูปทรงของเจดีย์ไม่ให้ทรุดลง และมูลนิธิพระบรมธาตุดอยสุเทพ ได้เข้ามาบูรณะฟื้นฟูวัดเชียงโฉมให้เป็นวัดที่มีพระสงฆ์จำพรรษา

สิ่งที่น่าสนใจในวัดแห่งนี้ คือ เจดีย์ปล่อง ที่สันนิษฐานว่าได้รับอิทธิพลมาจากจีน มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 21 ซึ่งเจดีย์ลักษณะนี้มีอีก 2 องค์ ที่มีรูปร่างคล้ายกับเจดีย์ปล่อง คือ เจดีย์ที่วัดโปทาราม (ร่ำเปิง) และเจดีย์วัดพวกหงส์

ลักษณะของเจดีย์เป็นศิลปะล้านนาระยะที่ 3 โดยมีลักษณะรูปแบบศิลปกรรมเป็นเจดีย์ทรงกลมเหนือขึ้นไปเป็นชั้นกลมย่อ 7 ชั้น มีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปอยู่โดยรอบแต่ละชั้น โดยเรื่องแนวคิดเรื่องซุ้มพระจำนวนมาก คงจะได้มาจากวัดจามเทวีและวัดเจดีย์เหลี่ยม ส่วนทรงกลม เป็นอิทธิพลเจดีย์แบบสุโขทัยลังกา ซึ่งเจดีย์ทั้ง 3 องค์นี้ เข้าใจว่าจะสร้างในสมัยเดียวกัน เพราะมีลักษณะคล้ายกันมาก ซึ่งการสร้างซุ้มพระที่องค์เจดีย์ มีมาตั้งแต่สมัยพุทธศตวรรษต้นๆ เมื่อมีธรรมเนียมการสร้างวิหารถ้ำ จึงนำเอาพระเจดีย์เข้าไปเป็นส่วนประกอบ

ตามตำนานเชียงโฉมกล่าวไว้ว่าพระนางจิรประภามหาเทวี ได้เป็นผู้ทะนุบำรุงวัดเชียงโฉม โดยได้บูรณะเจดีย์วัดเชียงโฉม ขึ้นในพ.ศ.2088 และภายหลังพม่าได้เข้าตีเมืองเชียงใหม่ จนเชียงใหม่ตกอยูภายใต้การปกครองของพม่า อยู่เป็นเวลา 200 กว่าปี

เมื่อในสมัย พระเจ้ากาวิละวงศ์ ได้ฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่ขึ้นในยุคนั้น เรียกว่า "ยุคเก็บผักใส่ตะกร้า เก็บข้าใส่เมือง" โดยได้ต้อนเอาไพร่คนจากเมืองสิบสองปันนา คือ พวกไทลื้อ ไทเขิน มาสร้างฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่จนหมดยุคเจ้าผู้ครองเมืองเชียงใหม่ 9พระองค์ วัดเชียงโฉมยังไม่ได้รับการฟื้นฟูแต่อย่างใด โดยมากจะฟื้นฟูวัดที่ตั้งอยู่ในกำแพงเมืองชั้นในเท่านั้น วัดเชียงโฉม จึงเป็นวัดร้างมา 400 กว่าปี

ส่วนสภาพปัจจุบันของวัดเชียงโฉม ได้รับการบูรณะฟื้นฟู ให้เป็นวัดที่มีพระสงฆ์อยู่จำพรรษา ด้วยแรงผลักดันของชุมชน เพราะต้องการวัดเป็นรูปธรรมของชุมชน จึงไปกราบเรียนพระเทพวรสิทธาจารย์ รองเจ้าคณะจังหวัดเชียงใหม่ เจ้าอาวาสวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร เป็นประธานในการบูรณะฟื้นฟูพร้อมทั้งได้สร้างพระพุทธรูป พระเจ้าแข้งคมจำลอง เป็นพระประธานในวิหาร พระพุทธรูปหล่อโลหะปิดทองหนัก 800 กิโลกรัม หน้าตักกว้าง 72 นิ้ว เพื่อถวายเป็นพระราชกุศล 72 พรรษามหาราชินี

เชียงใหม่ มีวัดที่มีเจดีย์โบราณแบบเจดีย์ปล่องด้วยกัน 3 ที่ ครับ คือวัดร่ำเปิง วัดพวกหงส์ และวัดเจดีย์ปล่อง หรือวัดเชียงโฉม ซึ่งชื่อวัดอันหลังนี้ คือวัดที่ผมจะพามาเยี่ยมชมกันครับ

วัดเชียงโฉม หรือ วัดเจดีย์ปล่อง ตั้งอยู่ที่ซอยเจดีย์ปล่องเยื้องประตูสถาบันราชภัฏเชียงใหม่ทางทิศเหนือ ปรากฎอยู่ในตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่และ ตำนานสิบห้าราชวงศ์ ว่าบริเวณนี้ทิศเหนือของประตูช้างเผือก ปรากฎมีเวียงหนึ่งว่าเวียงเชียงโฉม คำว่า "โสม/โฉม" แปลว่า "งาม" โดยสันนิษฐานว่าสมัยนั้นเชียงโฉมคงมีฐานะเป็นเมืองหน้าด่านของเชียงใหม่

โดยก่อนที่พญามังรายจะสร้างเมืองเชียงใหม่ได้เสด็จประพาสป่าบริเวณเชิงดอยสุเทพ เพื่อแสวงหาชัยภูมิที่จะสร้างเมืองเชียงใหม่ ได้ประทับแรมที่เวียงรั้วบ่าง (นอกประตูเมืองเชียงใหม่) ในคืนนั้นได้นิมิตเห็นนางผู้หนึ่งมีรูปโฉมที่งดงามยิ่งนักที่นั้นจึงได้ชื่อว่า "เชียงโฉม"

วัดเชียงโฉม สร้างในสมัยพญายอดเชียงราย ต่อจากพระเจ้าติโลกราช ซึ่งเป็นกษัตริย์องค์ที่ 10 แห่งราชวงศ์มังราย โดยได้สร้างวัดเชียงโฉมเป็นวัดแรก

โดยตามประวัติของปางนี้เล่าว่า พระบรมโพธิสัตว์ (พระพุทธเจ้าก่อนบรรลุธรรม) ได้เสด็จไปประทับใต้ต้นมหาโพธิ์ในเวลาเย็น และนั่งสมาธิกำหนดจิตเจริญสมาธิภาวนา เพื่อการบรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณ แต่จิตของพระองค์ แทนที่จะคิดไปในทาง โลกุตตรธรรม กลับหันไปคิดถึง โลกิยสุข แต่เมื่อครั้งอยู่ครองเรือน ในหนหลัง และผู้แต่งปฐมสมโพธิกถา ได้แสดงการผจญในโลกิยสุขของพระบรมโพธิสัตว์โดยใช้การผจญของมารเป็นสัญญลักษณ์ ดังนี้ว่าเป็น พระยาวัสสวดีมารซึ่งคอยติดตามพระองค์อยู่ จึงเข้าขัดขวาง โดยขี่ช้างคิรีเมขละ นำเหล่าเสนามารจำนวนมากเข้ามารบกวน หวังให้พระองค์เกรงกลัวจะได้ลุกขึ้นเสด็จหนีไป แต่พระองค์ก็ยังประทับนิ่งเป็นปกติโดยมิได้ทรงหวั่นไหว พระยามารจึงโกรธมาก สั่งให้เสนามารกลุ้มรุมกันประหารพระองค์ พระองค์จึงทรงนึกถึงบารมี 30 ทัศ ที่ทรงบำเพ็ญสั่งสมมาทุกชาติ โดยขอให้นางแม่พระธรณีเป็นพยาน แม่พระธรณีจึงผุดขึ้นมาจากพื้นดิน แล้วบิดมวยผมจนน้ำท่วม กระแสน้ำก็พัดพาพวกเสนามารไปหมดสิ้น พระยาวัสสวดีมารจึงยอมแพ้หนีไป

และทั้งหมดนั้น คือเรื่องราวของวัดชมพูกันครับ

ส่วนพระวิหาร เป็นสถาปัตยกรรมล้านนา หน้าบันเป็นงานแกะสลักไม้ โครงสร้างอาคารส่วนใหญ่ยังคงเป็นไม้ บริเวณฝาผนังมีจิตรกรรมภาพพุทธประวัติ ภายในประดิษฐานพระประธานปางมารวิชัย หรือ ชนะมาร หรือ สะดุ้งมาร เป็นพระพุทธรูปปางหนึ่ง อยู่ในพระอิริยาบถนั่งขัดสมาธิ พระหัตถ์ซ้ายหงายวางบนพระเพลา พระหัตถ์ขวาวางคว่ำลงที่พระชานุ นิ้วพระหัตถ์ชี้ลงที่พื้นธรณีในคราวที่พระองค์ทรงเอาชนะมารได้

เมื่อไม่แน่ใจในความแข็งแรง ไหนจะแกนในพระธาตุเจดีย์ทำด้วยดินเหนียว ที่ข้างในบางแห่งเป็นโพรงลึก เสี่ยงแก่การพังทลายอย่างยิ่ง ทางวัดจึงได้ทำการบูรณะ ปฏิสังขรณ์โดยรีบด่วน โดยมี นายนัฎจักร ณ เชียงใหม่ ผู้เชี่ยวชาญการสอนศิลปะไทยระดับ 9 มาควบคุมดูแลและออกแบบเขียนแบบ ซึ่งมีทั้งงานซ่อมและสร้างเสริมส่วนที่ขาดหายไปให้ครบถ้วนตามรูปแบบอย่างมีหลักวิชาการและเหตุผล ร่วมกับช่างฝีมือพื้นบ้านล้านนา โดยใช้เวลาทั้งหมด 9 ปี จึงแล้วเสร็จ

สิ่งที่น่าสนใจภายในวัด คือ พระธาตุเจดีย์ทองจังโก (คำว่าทองจังโก หมายถึง แผ่นทองผสมกับเนื้อโลหะหลายอย่าง ) สูงประมาณ 30 เมตร กว้างด้านละ 11.30 เมตร มีอายุประมาณเกือบ 600 ปี ไม่มีหลักฐานใดปรากฏว่าได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์มาก่อน องค์พระเจดีย์เป็นแบบฐานบัวแก้ว ย่อเก็จตั้งรับบัว หน้ากระดานและมาลัยระฆังแบบสิบสองเหลี่ยม ซึ่งนับเป็นแบบสุดท้ายของศิลปะล้านนา ที่เอารูปแบบยุคที่สองมาฟื้นฟูใหม่ จัดเป็นรุ่นสุดท้ายต่อจากรุ่นที่มีเรือนธาตุ องค์พระธาตุเจดีย์บุ หุ้มด้วยแผ่นโลหะ ตามภาษาชาวบ้านนาที่เรียกว่า แผ่นทองจังโก” ทั้งองค์มีการประดับตกแต่งลวดลายด้วยวิธีสลักดุนยกดอกกระหนกใบเทศและก้านขด มีบางแผ่นสลักเป็นลวดลายประกอบภาพสิบสองนักษัต รายรอบเป็นช่วง ๆ ลงรักปิดทองคำเปลว มีขนาดรูปทรงเหมือนกับพระบรมธาตุเจดีย์ดอยสุเทพเกือบทั้งหมด มีคำกล่าวเล่าขานเป็นตำนานสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบันว่า “เป็นพระธาตุเจดีย์คู่แฝดกับพระบรมธาตุเจดีย์ดอยสุเทพ”   

นอกจากนี้ เรื่องราวเกี่ยวกับองค์พระธาตุ ครูบาแฮด อดีตเจ้าอาวาสเคยเล่าให้ผู้เฒ่าผู้แก่ฟังว่า พวกพม่าข้าศึกใช้ไม้พาดระหว่างพระนาสา (บ่า) พระพุทธรูปในวิหารหลวงกับขอบขันเรือนธาตุ ใช้เป็นที่ตั้งปืนใหญ่ ยิงทำลายกำแพงเมือง เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้พระธาตุเอียงทรุด

เมื่อพูดถึงที่มาชองชื่อวัดมีเรื่องเล่าว่า ในสมัยพระเจ้ากาวิละบรมราชาธิบดีฯ พระเจ้าประเทศราชแห่งนครเชียงใหม่ที่ 1 สมัยรัตนโกสินทร์ ทรงได้ปราบศัตรูหมู่พม่าข้าศึกออกจากเมืองแล้วจึงเสด็จเข้าเสวยเมือง ครั้งนั้นได้นิมนต์พระอาจารย์ผู้ฉมังเวท ชื่อ “ครูบาชมพู” ติดตามมาในครั้งนี้ด้วย แต่พระอาจารย์ไม่ยอมเข้าเมือง ขอพำนักรักษาพระนครอยู่ ณ วัดใหม่พิมพา ซึ่งวัดนี้เคยเป็นที่ตั้งกองบัญชาการรบของแม่ทัพพม่ามาแต่เดิม ต่อมาผู้คนเรียกขานว่า “วัดครูบาชมพู” และในที่สุดกลายเป็น “วัดชมพู” มาจนถึงทุกวันนี้

วัดชมพู อยู่ทางด้านทิศตะวันออกของคูเมืองเชียงใหม่ มีเนื้อที่ไม่ถึง 4 ไร่ เป็นวัดเก่าแก่โบราณวัดหนึ่งของจังหวัดเชียงใหม่ แต่จะสร้างสมัยไหน ใครเป็นผู้สร้างยังไม่มีหลักฐานยืนยันเป็นที่แน่ชัด ฉะนั้นการเขียนถึงประวัติของวัดชมพู จึงถือเอาแน่นอนถูกต้องชัดเจนทีเดียวนั้นไม่ได้  ตัววัดมีอายุมากกว่า 600 ปี (พิจารณาจากศิลปะ ฝีมือการสร้าง) ทั้งนี้โดยอาศัยศิลปะวัตถุที่เก่าแก่ของวัดที่เหลืออยู่ คือ พระเจดีย์หุ้มด้วยทองจังโก ซึ่งสมัยนี้จะหาดูได้ยาก อยู่ทางทิศใต้ของวัด และมีซุ้มประตูโขง ซึ่งสร้างโดยศิลปะสมัยเดียวกัน อยู่ทางด้านทิศเหนือ แต่ทางวัดได้บูรณะเสริมฐานเพื่อความมั่นคง เมื่อปี 2526 แต่รูปแบบยังคงเดิมทุกประการ

หากเวียงกุมกาม คือโมเดลก่อนจะสร้างเมืองเชียงใหม่ในปัจจุบัน พระธาตุที่ วัดชมพู หรือ วัดใหม่พิมพา ก็น่าจะเข้าข่ายเดียวกัน กับการสร้างพระธาตุดอยสุเทพ

อันที่จริงจะบอกว่าเป็นโมเดลก่อนสร้างก็ไม่ใช่ ต้องบอกว่าเป็นนพระธาตุคู่แฝดเลย น่าจะถูกที่สุด

เหตุที่มาที่ไปก็คือ เมื่อครั้งที่ พระเจ้ากือนามหาราชเจ้านครเชียงใหม่ กษัตริย์แห่งล้านนาไทยทรงสร้างพระบรมธาตุดอยสุเทพ พระราชมารดา “พระนางพิมพาเทวี” ทรงปรารภว่าบนดอยสูงเกินคนเฒ่าคนแก่ขึ้นไปไหว้ไม่สะดวก ดังนั้นจึงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระธาตุเจดีย์พร้อมวัด มีนามว่า “วัดใหม่พิมพา” ทั้งนี้ แม้จะคล้ายกัน แต่ยอดพระธาตุเจดีย์ทั้งสองต่างกันคือ พระบรมธาตุเจดีย์สุเทพมีฉัตร 5 ชั้น พระธาตุใหม่พิมพามี 7 ชั้น เชื่อกันว่ายุคนั้นนับถือ “ศักดิ์” มากกว่า “ยศ” และสำหรับคนที่ขึ้นไปไหว้พระธาตุบนดอยไม่ได้ ก็จะไหว้พระธาตุคู่แฝดนี้แทนจนถึงปัจจุบัน

ปัจจุบันนี้หากเดินเข้าไปในย่านลอยเคราะห์ เพื่อมาเที่ยววัด สิ่งที่ท่านจะเห็นชินตาคือ อาคารร้านค้าและการบริการที่ทันสมัย สำหรับนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติเรียงรายหนาแน่นอยู่ริม 2 ฝั่งถนน อย่างไรก็ตามแม้ริมถนนจะเป็นย่านที่ทันสมัย แต่หากเดินเข้าไปในวัดลอยเคราะห์ เรายังเห็นภาพที่แตกต่างกับริมถนนอย่างชัดเจน คือ ความคงอยู่ของวัฒนธรรมล้านนาที่ดำเนินการโดยหน่วยอบรมประชาชนตำบลช้างคลาน หน่วยนี้เป็นที่ตั้งของศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนาวันอาทิตย์ ซึ่งก่อตั้งมาตั้งแต่ปีพ.ศ. 2527 นอกจากสอนพุทธศาสนาแล้ว ยังมีการสอนตัวอักษรล้านนา และดนตรีพื้นเมืองอีกด้วย นักเรียนส่วนใหญ่เป็นกลุ่มเยาวชน มีผู้ใหญ่บ้างแต่ไม่มากนัก การเรียนการสอนดังกล่าวเป็นเหมือนการบอกกล่าวให้กลุ่มเยาวชนทราบว่า ล้านนาเป็นแหล่งรวมของวัฒนธรรมที่ดีงามอันเป็นมรดกตกทอดมารุ่นแล้วรุ่นเล่า เป็นสิ่งที่เยาวชนควรหวงแหนและสืบทอดต่อไป

เอาเป็นว่าใครอยากไปไห้วพระสะเดาะเคราะห์ ตามความเชื่อเพื่อล้างซวยของตัวเอง ก็เชิญแวะมาเที่ยวได้ที่วัดลอยเคราะห์กันครับ ซึ่งถือว่าเป็นอีกหนึ่งวัดเก่าแก่ที่น่าสนใจ รอให้นักท่องเที่ยวมาเยี่ยมชม

ส่วนคราวหน้าจะพาไปเที่ยวไหน ไว้ติดตามกันต่อไปครับ   

โดยพระพุทธรูปปางถวายเนตรนั้น เป็นพระพุทธรูปอยู่ในอิริยาบถยืน ลืมพระเนตรทั้งสองเพ่งไปข้างหน้า พระหัตถ์ทั้งสองห้อยลงมาประสานกันอยู่ข้างหน้าระหว่างพระเพลา (ตัก) พระหัตถ์ขวาซ้อนเหลื่อมอยู่บนพระหัตถซ้าย อยู่ในอาการสังวรทอดพระเนตรต้นพระศรีมหาโพธิ์ ซึ่งตามประวัติเล่าว่า หลังจากที่พระบรมโพธิสัตว์ได้บรรลุอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าแล้ว ได้ประทับเสวยวิมุตติสุข (สุขที่เกิดจากความหลุดพ้น) ณ ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ 7 วัน จากนั้นเสด็จไปทรงยืนอยู่กลางแจ้ง ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของต้นพระศรีมหาโพธิ์ ทรงทำอุปหาร คือ ยืนทอดพระเนตรต้นศรีมหาโพธิ์ สถานที่เสด็จมาทรงยืนทอดพระเนตรต้นพระศรีมหาโพธิ์นั้นได้นามว่า อนิมิสเจดีย์

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระองค์ได้โปรดให้พระยากาวิละเข้ามาปกครอง ล้านนา 57 หัวเมืองและตั้งเชียงใหม่ขึ้นมาใหม่ภายหลังจากที่ร้างไปถึง 20 ปี พระองค์ทรงบูรณะซ่อมแซมเมืองให้อยู่ใน สภาพสมบูรณ์และเฉลิมนามเมืองใหม่ว่า “ รัตนติงษาอภินวบุรีศรีเชียงใหม่ ” ต่อมาพระเจ้าเชียงใหม่ยกทัพไปตีนครเชียงแสน ซึ่ง ขณะนั้นพม่ายึดครองอยู่แล้วกวาดต้อนผู้คนชาวเชียงแสนมาไว้ที่เชียงใหม่เพื่อเพิ่มพลเมืองเชียงใหม่ให้มากขึ้น และโปรดให้ชาวเชียงแสนตั้งบ้านเรือนอยู่ ณ เวียงชั้นนอกด้านขวาของประตูท่าแพ ทางทิศตะวันออกของเมืองเชียงใหม่ ชาวบ้านฮ่อม ซึ่งต่อมาได้สร้างวัดร้อยข้อที่รกร้างขึ้นใหม่ แล้วเอาชื่อวัดจากเมืองเชียงแสนมาตั้งชื่อ วัดร้อยข้อ ว่า “ วัดลอยเคราะห์ ”

จากการเป็นวัดที่มีชุมชนตั้งอยู่อย่างต่อเนื่องมาโดยตลอดทำให้วัดได้รับการบูรณะจากชุมชนเสมอมา วัดลอยเคราะห์ได้รับการบูรณะใหม่ เมื่อเร็วๆนี้เอง (พ.ศ. 2550-2551) เจ้าอาวาสกล่าวว่า ในการบูรณะครั้งนี้ยังคงรักษารูปแบบเดิมที่สร้างมาตั้งแต่ พ.ศ.2408 ไว้ เช่น การใช้หน้าบันของโบสถ์หลังเก่า เป็นหน้าบันประดับด้วยลวดลายก้านขดที่มีความละเอียดงดงามมาก ประตูโบสถ์เป็นลวดลายรดน้ำรูปเทพพนม และตัวปั้นลมหรือนาคสะดุ้งด้านหลัง ที่ทำลวดลายด้วยการติดกระจกสีต่างๆ รวมๆ แล้วภายในวัดยังคงศิลปะสถาปัตยกรรมเป็นแบบพื้นเมืองของชาวล้านนา มีพระพุทธรูปปางถวายเนตรและพระเจ้าทันใจประดิษฐานอยู่

วัดลอยเคราะห์ตั้งอยู่ในบริเวณถนนลอยเคราะห์ ต่อกับไนท์บาร์ซาร์ หนึ่งในย่านชุมชนที่เก่าแก่ของเชียงใหม่ ซึ่งชุมชนที่ตั้งอยู่ที่นี่คือ ชุมชนบ้านฮ่อม ซึ่งเป็นชุมชนที่พระเจ้ากาวิละกวาดครัวอพยพมาจากเชียงแสน

จากประวัติวัดกล่าวว่า เดิมชื่อวัดลอยข้อ (วัดร้อยข้อ) สร้างขึ้นในสมัยพระยากือนา (พ.ศ. 1910-1931 ) วัดนี้จึงมีอายุราว 500 ปี แต่เมื่อสมัยปลายราชวงศ์มังรายพม่าตีล้านนาได้และเข้ามาปกครองซึ่งไม่ปรากฏ ว่ามีผู้บูรณะปฏิสังขรณ์อีก วัดนี้จึงทรุดโทรมลงตามลำดับ จนกระทั่งถึงรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ขุนนางเชียงใหม่ เบื่อหน่ายการปกครองของพม่า จึงได้เข้าร่วมกับกองทัพธนบุรีสู้รบกับพม่า แต่ไม่สามารถขับไล่พม่าออกจากเชียงใหม่ ได้ เชียงใหม่ต้องรับศึกพม่าต่อมาอีก ดังนั้นสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีจึงปล่อยให้เชียงใหม่เป็นเมืองร้าง วัดร้อยข้อ จึง กลายเป็นวัดร้างเช่นเดียวกับทุกวัดในเมืองเชียงใหม่

ความเชื่อกับมนุษย์ ดูจะเป็นอะไรที่แยกออกจากกันได้ยากยิ่งกว่าตังเมติดกัน ตราบใดนั้นที่มนุษย์ยังติดอยู่กับความกลัว

ว่ากันว่าศาสนาเกิดขึ้นจากความกลัวของมนุษย์มาตั้งแต่โบราณ กลัวนั้น กลัวนี้ การที่จะมีอะไรยึดเหนี่ยวไว้ในจิตใจ จึงเปรียบเสมือนกับอะไรที่ไม่ต่างจากห่วงยาง ที่เอาไว้เกาะกลางทะเลตอนเรือล่ม

พูดถึงความกลัว ก็ลากมาถึงเรื่องความทุกข์ มนุษย์กลัวความทุกข์เป็นทุนเดิมและแสวงหาความสุข บางคนเชื่อว่าการที่ตัวเองยังทุกข์ ก็เพราะดันมีเคราะห์ หรือเรียกว่าซวย ฉะนั้นก็ต้องหาทางสะเดาะเคราะห์ เอาสิ่งไม่ดีออกไป

ในเชียงใหม่ ถ้าจะมาเที่ยววัดไหน เพื่อทำบุญสลัดความเฮงซวยทิ้งก็ต้องมากันที่วัดลอยเคราะห์ เพราะว่ากันว่า หากมาไหว้พระทำบุญที่วัดแห่งนี้ ชีวิตเราก็จะสุขี ไม่มีความซวยมากวนใจ

ป้ายห้ามดื่มแอลกอฮอล์รอบคูเมืองเชียงใหม่ในช่วงเทศกาลนี้ ไม่มีความหมาย สุดท้ายคนก็กินกันอยู่ดี ส่วนเรื่องห้ามขนทั้งคนและโอ่งขึ้นไปเล่นหลังกระบะ ห้ามได้แค่บางส่วน และไอ้บางส่วนที่ไม่เล่นหลังกระบะ มันเลือกไปใช้รถตุ๊กๆ แทน ฮ่าๆ แต่มันก็มีข้อดี คือรถในคูเมืองไม่ค่อยติด

หยุดยาวแบบนี้ คนไทยส่วนใหญ่เลือกนอนเกาไข่ที่บ้าน ในขณะที่ฝรั่งมักจะออกมาหาความสำราญกับการสาดน้ำแทน

สำหรับคนที่เป็น "ผู้ถูกล่า" การเข้าวัดเข้าวา ก่อเจดีย์ทราย สรงน้ำพระ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ ก็ถือว่าเป็นอะไรที่ยอดเยี่ยมแล้ว แต่ที่เยี่ยมกว่านี้สำหรับผม คือการออกถ่ายภาพในวันสงกรานต์ ดีกว่านอนง่อยๆ อยู่ที่บ้านเฉยๆ

แล้วเจอกันใหม่กับสงกรานต์ปีหน้าครับ

คือ มีผู้ล่า และผู้ถูกล่าในคืนล้างบาป ผู้ล่า คือ คนที่อยากเล่นสาดน้ำ ผู้ถูกล่า คือ คนที่ไม่อยากให้ตัวเองเปียก และเลือกซ่อนตัวอยู่ที่บ้าน แต่ก็ไม่ใช่ทุกคนที่ต้องซ่อนตัวอยู่ได้ตลอดทั้งวัน การออกมาเสี่ยงให้เปียกข้างนอก จึงต้องมีการป้องกันเบื้องต้นสารพัดวิธีเพื่อเอาชีวิตให้รอด

กระนั้นต่อให้ป้องกัน พร้อมทั้งชักแม่น้ำทั้งห้า ท้องฟ้าทั้งหก นรกทั้งเจ็ดมาอ้าง ตัวคุณก็เปียกอยู่ดี และเมื่อเปียก เราไม่มีสิทธิ์จะไปโกรธคนสาดน้ำได้ ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลอะไร เพราะนี่คือวันสงกรานต์!

ทั้งนี้ พระพุทธสิหิงค์ หรือ ที่นิยมเรียกกันว่าพระสิงห์นั้น เป็นพระพุทธรูปที่เก่าแก่ศักดิ์สิทธิ์และเป็นพระพุทธรูปสำคัญคู่บ้านคู่เมืองของชาวล้านนามาแต่โบราณกาล ไม่ใช่เฉพาะแต่ชาวเชียงใหม่เท่านั้น รวมถึงพุทธศาสนิกชนทั้งชาวไทย และต่างประเทศด้วย ซึ่งในพงศาวดารโยนก และสิหิงค์นิทาน กล่าวว่า เป็นพระพุทธรูปที่มีอายุเก่าแก่สร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 8 หรือพุทธศักราช 1,700 นับจนถึงปัจจุบันได้ 860 ปี โดยกษัตริย์ลังกา 3 พระองค์ และพระอรหันต์ 20 รูป ได้ร่วมกันสร้างในพุทธศตวรรษที่ 16 พระพุทธสิหิงค์ ได้เข้ามาอยู่ในสุวรรณภูมิ จนถึงศตวรรษที่ 20 นายเข้ามาอยู่ที่เชียงใหม่ จึงนับว่าเป็นโชคดีของชาวเชียงใหม่ที่มีพุทธรูปที่สำคัญและเก่าแก่ศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองเป็นมิ่งขวัญของชาวเชียงใหม่

และตบท้ายสงกรานต์ครั้งนี้ด้วยการออกไปเล่นน้ำเล็กน้อยแถวประตูท่าแพ เพื่อเก็บบรรยากาศมาฝากกัน ซึ่งพอจะสรุปได้คร่าวๆ ว่า สงกรานต์ใน พ.ศ. นี้ ไม่ต่างอะไรกันกับหนังเรื่อง The Purge

จากวัดเจ็ดลิน ก็พาตัวเองมายังวัดพระสิงห์ แน่นอนภารกิจของผมก็คือ การมาสรงน้ำพระสิงห์กันครับ

เป็นประจำกันทุกปีในช่วงเทศกาลสงกรานต์ ที่จะมีการอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์ขึ้นประดิษฐานบนรถบุษบกแห่ไปรอบเมือง ตั้งแต่สี่แยกสันป่าข่อยมาจนถึงวัดพระสิงห์วรมหาวิหาร เพื่อความร่มเย็นเป็นสุข และเป็นสิริมงคล เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้สรงน้ำสักการบูชาตลอดเทศกาลสงกรานต์ ประกอบกับชาวเชียงใหม่ เชื่อกันว่าอำนาจบุญบารมีและความศักดิ์สิทธิ์ของพระพุทธสิหิงค์จะดลบันดาลให้บ้านเมืองมีความสงบร่มเย็นเป็นสุข ฝนตกต้องตามฤดูกาล พืชพันธุ์ธัญญาหารอุดมสมบูรณ์ และจะขจัดภัยพิบัติทั้งหลายทั้งปวงก็จะเบาบางให้คลายไปในทางที่ดี

จากคัมภีร์ใบลานชื่อ “ธรรมอานิสงส์เจดีย์ทราย” ได้กล่าวไว้ว่า ในครั้งที่พระโพธิสัตว์เกิดเป็นชายเข็ญใจชื่อว่า “ติสสะ” มีอาชีพตัดฟืนขาย วันหนึ่งติสสะได้พบลำธารที่มีหาดทรายสะอาดงดงามนัก จึงได้ทำการก่อทรายเป็นรูปเจดีย์และเพื่อให้เจดีย์นั้นสวยงามจึงฉีกเสื้อผูกกับเรียวไม้แล้วปักไว้บนยอดกองทรายเป็นรูปธงสัญลักษณ์ แล้วตั้งสัตย์อธิษฐานขอให้ได้เกิดเป็นพระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่ง เมื่อเขาเวียนว่ายในวัฏฏะสงสารได้บำเพ็ญบารมีเต็มที่แล้ว ก็ได้เกิดเป็นพระพุทธเจ้าชื่อสมณะโคดมองค์ปัจจุบัน

ว่าแล้วก็เริ่มที่วัดเจ็ดลิน ที่นี่จะมีเจดีย์สุดส้าวกันครับ เป็นเจดีย์ทรายที่สูงที่สุดในโลก สูงถึง 15 เมตร โดยคำว่า “สุดส้าว” มาจากความสูงสุดของไม้ไผ่ 1 เล่ม ที่ภาษาเหนือเรียกกัน ทั้งนี้เจดีย์ทรายเป็น 5 ชั้น คือเทพพระเจ้า 5 พระองค์

เจดีย์ทรายจะกระทำกันในวันสงกรานต์ ซึ่งความหมายหรือประวัติของการก่อเจดีย์ทรายมีเรื่องเล่ามาว่า พระเจ้าปเสนทิโกศลได้เสด็จไปยังเมืองสาวัตถีพร้อมบริวาร ได้เห็นหาดทรายขาวบริสุทธิ์ก็เกิดจิตศรัทธาก่อทรายเป็นเจดีย์ 8 หมื่น 4 พันองค์ แล้วอุทิศเป็นพุทธบูชา ธรรมบูชา และสังฆบูชา เมื่อพระองค์ไปเฝ้าพระพุทธเจ้าก็ได้ทูลถามถึงอานิสงส์การก่อเจดีย์ทรายดังกล่าว พระพุทธเจ้าตรัสว่า การที่มีจิตเลื่อมใสศรัทธาก่อเจดีย์ทรายถึง 8 หมื่น 4 พันองค์หรือเพียงองค์เดียวก็ได้อานิสงส์มาก คือ จะไม่ตกนรกหลายร้อยชาติ ถ้าเกิดเป็นมนุษย์ก็จะเพียบพร้อมไปด้วยยศถาบรรดาศักดิ์ มีบริวารและเกียรติยศชื่อเสียง หากตายก็จะได้ขึ้นสวรรค์ พรั่งพร้อมด้วยสมบัติและมีนางฟ้าเป็นบริวาร ด้วยอานิสงส์ดังกล่าวจึงทำให้คนโบราณนิยมก่อเจดีย์ทรายเป็นประเพณีมาจนทุกวันนี้

เสร็จสิ้นกันไปเรียบร้อยสำหรับเทศกาลสงกรานต์ เชียงใหม่ ที่ปีนี้เปียกกันไปทั้งแบบสาดน้ำ และเปียกฝน เพราะดันมีพายุเข้าในวันที่ 13 และลากยาวครึ้มกันมาหลายวัน

นี่ก็ไม่เข้าใจว่าทำไมถึงชอบมาตกกันในช่วงสงกรานต์ ทั้งๆ ที่ก่อนหน้านั้นก็แดดเปรี้ยงกันชนิดตับแล่บ และที่สำคัญชอบตกกันเกือบทุกปี

อย่างปีนี้ที่ อ.ฝาง ตกกันชนิดที่ว่า ชาตินี้จะไม่ตกกันอีก ตกแบบฟ้ารั่ว มืดฟ้ามัวดินกันไปเลย

สำฟรับบรรยากาศสงกรานต์ปีนี้ ถ้าจะให้อธิบายสั้นๆ มันก็เหมือนกับอาการท้องฟ้ามืดครึ้มนั่นแหละ

อึมครึม ไม่สดใส ไม่ค่อยสนุก และเฮฮาเท่าไรนัก เมื่อเทียบกับหลายๆ ปีที่ผ่านมา ด้วยปัจจัยหลายยอย่าง ทั้งห้ามคนขึ้นไปเล่นสาดน้ำบนรถ ห้ามมีการตั้งเวที แต่ทั้งนี้ไอ้ที่ห้ามๆ กัน (รวมทั้งเรื่องสุราด้วย) ก็เพื่อความปลอดภัยในชีวิตกันนั่นแหละครับ

ถ้าไม่คิดอะไรมาก ก็ให้คิดซะว่าสงกรานต์แบบปลอดภัยมันก็เป็นอะไรที่มีความสุขได้ ความสุขง่ายๆ อย่างที่ผมไปทำมาก็คือการเข้าวัดเข้าวา

ใบโพธิ์ทอง โพธิ์เงิน
การนำใบโพธิ์ทอง โพธิ์เงิน มาประดับตามหิ้งบูชาพระพุทธรูป หรือห้อยประดับในบริเวณวัด เพื่อแสดงออกถึงความเคารพและศรัทธาในพระพุทธศาสนา ซึ่งการเขียนชื่อของตัวเองลงใบโพธิ์เป็นความเชื่อที่ทำตามกันมา เพื่อถวายและอธิษฐานขอพรให้สมหวัง

สุดท้ายนี้ การทำบุญจะได้ผลบุญนั้น คือการทำด้วยจิตใจบริสุทธิ์ และไม่หวังผลตอบแทนครับ

ห่มคลุมพระธาตุเจดีย์
หากใครได้ร่วมถวายผ้าย้อมฝาดและถวายเพื่อห่มคลุมรอบพระธาตุเจดีย์นั้น เสมือนได้ห่มคลุมผ้าไตรต่อพระพุทธองค์โดยตรง การทำบุญห่มพระธาตุนั้นเป็นบุญใหญ่ ได้อานิสงส์แรงกล้า และขอให้ระลึกไว้เลยว่าท่านกำลังถวายผ้าไตรห่มคลุมพระวรกายของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าโดยตรง และเป็นการทำบุญที่ได้ใกล้ชิดกับพระพุทธองค์ที่สุด

เทียนสืบชะตา สะเดาะเคราะห์
ผู้ที่นำเทียนชุดนี้ไปจุดบูชาจะช่วยพลิกผันหนุนดวงชะตาให้พ้นจากภัยพิบัติ เคราะห์ร้าย ดวงตก จากร้ายให้เป็นดี ชนะคดีความ เอาชนะศัตรูคู่แข่งขับไล่คุณไสย สเนียดจัญไร อัปมงคลต่างๆที่เกิดขึ้นในชีวิต ในบ้าน วิญญาณที่เราอาจจะมองไม่เห็นที่มาสิงสถิตย์อยู่ด้วยทำให้เกิดเคราะห์ต่างๆไม่ให้มากล้ำกลายผู้จุดบูชา นอกจากนี้บางคนเชื่อว่า ถ้าแสงเทียนของตนลุกโชติช่วงสว่างไสวแสดงว่า ชีวิตจะรุ่งเรือง แต่ถ้าแสงเทียนริบหรี่หมายถึง ชีวิตที่จะพบปัญหาอุปสรรค ซึ่งสิ่งนี้เป็นความเชื่อของแต่ละบุคคล แต่หลักๆ ชาวบ้านเชื่อว่าเมื่อทำพิธีนี้แล้วจะช่วยป้องกันปัดเป่าโชคร้ายหรือเคราะห์ร้าย ให้รอดพ้นจากภัยอันตรายต่าง ๆ มีโชคลาภและมีอายุยืนยาว

บูชาตุง ราศีปีเกิด
ผู้ที่สร้างตุงถวายเป็นพุทธบูชาจะไม่ ตกนรก ได้เกิดในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ถ้ากลับมาเกิดในโลกมนุษย์ก็จะได้เป็นใหญ่เป็นโต ถ้าสร้างอุทิศให้ผู้ตาย ผู้ตายก็จะพ้นจากการไปเป็นเปรตหลุดพ้นจากบาปกรรมที่ทำไว้ นอกจากนี้ก็ยังกล่าวถึงอานิสงส์การสร้างเสาตุงและเสาหงส์บูชาพระพุทธเจ้าว่าจะได้ผลบุญพ้นจากอบายภูมิไปเกิดยังสวรรค์ขึ้นดาวดึงส์ หางตุงกวัดแกว่งในยามลมพัด หากพัดแกว่งไปทางทิศตะวันออกผู้สร้างตุงก็จักได้เป็นจักรพรรดิราช หากพัดไปทิศอาคเนย์จักได้เป็นมหาเศรษฐี พัดในทิศทักษิณจักได้เป็นเทวดาชั้นมหาราชิก พัดไปทิศหรดีจัก ได้เป็นพระยาประเทศราช พัดไปทิศปัจจิมจักได้เป็นพระปัจเจกโพธิญาณ หากพัดทิศพายัพจักได้ทรงปิฏกทั้ง 3 พัดไปทิศอุตตระจักได้เป็นท้าวมหาพรหม พัดไปทิศอีสานจักได้เป็นสมเด็จอมรินทราธิราช หากพัดลงด้านล่างจักได้เป็นใหญ่ในโลกนี้ หากพัดขึ้นบนอากาศจักได้เป็นพระพุทธเจ้าองค์หนึ่งและได้พบพระศรีอาริยเมตตรัย

พระนางจิรประภาเทวี
อานิสงส์ คือจะทำการในสิ่งใดก็จะเป็นที่รักแก่มนุษย์และเทวดาทั้งหลาย ใครปรารถนาให้สมหวังในความรัก ก็จะเจอคู่ครองที่เคยร่วมภพร่วมชาติสมหวังในความรักดั่งปรารถนา ประสบเจอมิตรที่เคยเกื้อกูล มีกัลยาณมิตรที่ดีที่เคยเกื้อกูล สนับสนุนส่งเสริมเป็นกำลังให้

พระแม่กวนอิม
ของที่นี่จะมาแก้ปีชงกันครับ ด้วยการไหว้ “เจ้าแม่กวนอิมพันมือ” สวดมนต์แล้วอธิษฐานขอองค์พระแม่กวนอิม พันตา พันมือ  ที่ให้ผลทางด้านครอบครัวช่วยให้เกิดความสามัคคี และช่วยปัดเป่าทุกอุปสรรคและปัญหา เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคลในชีวิตและขอให้เจริญรุ่งเรือง เฮงๆ รวยๆ

ตู้ไปรษณีย์ส่งบุญ
อันนี้เป็นนวัตกรรมใหม่ครับ มันคือตู้ไปรษณีย์ส่งจดหมายจริงๆ ที่สามารถเคลื่อนย้ายได้ แต่ตู้อันนี้ไม่มีไว้ส่งจดหมายหาชาวบ้าน แต่เอาไว้ส่งบุญกันครับ  โดยจะมีช่องสำหรับสอดเงินบริจาค 3 ช่อง แบ่งเป็นช่องบริจาคส่งบุญให้กับบิดามารดา ผู้มีพระคุณ และเจ้ากรรมนายเวร ช่องส่งบุญให้กับเทวดาประจำตัว พระแม่ธรณี และเจ้าที่เจ้าทาง และช่องบริจาคสำหรับชำระหนี้สงฆ์ ค่าน้ำค่าไฟของวัด วิธีการทำบุญก็ง่ายๆ เพียงแค่ใส่เงินในซองแล้วเขียนชื่อที่อยู่ผู้ส่งและผู้รับลงไป แล้วอธิษฐานก่อนหย่อนใส่ในตู้ ก็เป็นอันว่าเสร็จสรรพ

ปิดทององค์พระ
การสร้างอานิสงส์โดยการ ปิดทองพระพุทธปฏิมาจึงเป็นสิ่งที่ให้ผลโดยตรง โดยมีคติความเชื่อว่าผู้ที่ได้มีโอกาส ปิดทองพระ ไม่ว่าจะเกิดภพชาติใดจะมีผิวพรรณผ่องใสงดงาม มีสง่าราศรี เป็นที่ถูกเนื้อต้องใจของผู้ที่พบเห็น ส่วนอานิสงค์ผลบุญที่ให้เห็นในชาตินี้ ชาวพุทธมีคติความเชื่อว่ามาตั้งแต่โบราณกาลมาถึงปัจจุบันดังต่อไปนี้ คือ

ถ้าปิดที่พระพักตร์ (ใบหน้า) มีคติความเชื่อว่าทำให้หน้าที่การงานชีวิตเจริญรุ่งเรือง
ปิดบริเวณพระอุทร(ท้อง) มีคติความเชื่อว่าจะอุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพย์สินเงินทอง
ปิดที่พระนาภี (สะดือ) มีคติความเชื่อว่า ตลอดทั้งชีวิตจะไม่รู้จักคำว่าอด สมบูรณ์ไปด้วยทรัพย์สิน
ปิดที่พระเศียร (หัว) มีคติความเชื่อว่า จะทำให้สติปัญญาความจำเป็นเลิศ สามารถแก้ไขฝันผ่าปัญญาอุปสรรคของชีวิตได้ตลอด
ปิดที่พระอุระ (หน้าอก) มีคติความเชื่อว่า ทำให้มีความสง่ารา ศรีเป็นที่ถูกใจของคนทั่วๆ ไป
ปิดที่ระหัตถ์ (มือ) ทำให้เป็นคนที่มีอำนาจบารมี
ปิดที่พระบาท (เท้า) มีคติความเชื่อว่าสมบูรณ์ด้วยที่พักอาศัยและยวดยานพาหนะ

บูชาพระประจำวันเกิด   
อานิสงส์นี้ จะทำให้ผู้นั้นมีแต่ความสุขความเจริญ มีความสุขกายสุขใจ การกราบพระ หรือการสวดมนต์ เป็นการอบรมจิตด้วยการน้อมระลึกถึงพระรัตนตรัย เป็นกิจวัตรที่ชาวพุทธควรสั่งสมให้เป็นอาจิณ เพื่อขัดเกลากิเลสให้ลดน้อยลงและเพื่อเพิ่มพูนภาวนาบารมีให้ยิ่งขึ้น ทั้งนี้ การกราบพระบูชาพระนั้น นับว่าเป็นบุญมากแล้ว แต่จะได้บุญเพิ่มมากขึ้นในเมื่อผู้สวดบูชานั้น สวดบูชาได้ถูกต้องตรงตามอักขระ รู้ความหมายของบทสวดนั้น พร้อมทั้งน้อมจิตที่บริสุทธิ์ไปตามความหมายของบทสวดนั้น ก็จะทำให้การสวดบูชานั้นมีพลานุภาพ การสวดมนต์นี้เป็นการประดับรัตนะอันสูงค่าให้อยู่ในใจของผู้ที่สวดเสมอ อีกทั้งเป็นเหตุทำให้ผู้สวดบูชาเป็นประจำมีจิตเบิกบาน หน้าตาผ่องใส และมีสง่าราศรีเป็นที่นับถือของคนทั่วไป

ถวายสังฆทาน
อานิสงส์ไม่มีโอกาสได้พบสิ่งที่ลำบากยากแค้น มีแต่ความสุขสมบูรณ์ทั้งภพนี้ และภพหน้า แม้ไปเกิดในภพไหนก็มีแต่ความสุขความเจริญ บริบูรณ์ไปด้วยลาภยศ โภคทรัพย์ พ้นทุกข์ทั้งปวงเสวยสุขสมบัติทั้ง ๓ ประการ อย่างเพียบพร้อม คือ มนุษย์สมบัติสวรรค์สมบัติ และนิพพานสมบัติ เมื่อสิ้นอายุจะเกิดเป็นเทพบุตรเทพธิดา สถิตอยู่ในวิมานทองบนสวรรค์ แม้บุคคลนั้นเข้าสู่นิพพานและอานิสงส์ยังไม่หมดสิ้น

ซื้อที่ดินถวายวัด
อานิสงส์ผลบุญนี้ จะทำให้มีอาณาบริเวณที่กว้างใหญ่ไพศาลอีกทั้งมีทรัพย์และบริวาร เมื่อดับขันธ์ไปแล้วจะมีวิมานที่กว้างใหญ่ไพศาลพร้อมด้วยบริวาร มีความสุข ความเจริญทุกๆ ภพ ทุกๆ ชาติ จนถึงพระนิพพาน

ถวายสร้างหลังคาวิหาร
อานิสงส์จะมีความสุข ความเจริญที่สมบูรณ์ทั้งภพนี้และภพหน้ามีผู้คอยปกป้องดูแลรักษา คอยช่วยเหลือคุ้มครองเมื่อมีภัยมาคุกคามเมื่อสิ้นอายุขัยจะปรากฏในสรวงสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ อุดมด้วยวิมานแก้ว วิมานทอง พร้อมบริวาร

ด้วยปาฏิหาริย์อันเป็นมงคลนี้ ประชาชนหลายคนได้พากันมากราบไหว้ พระเจ้าแสงคำเมือง ที่ศูนย์ปฏิบัติธรรมวัดปันเสา เพื่อขอบารมีของท่านดลบันดาล ให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ  ก็ทุเลาเบาบางลงไปอย่างเห็นได้ชัดเจน  บางคนมีอาการหายเป็นปกติได้อย่างรวดเร็ว  ทั้งหมดนี้ทุกคนเชื่อว่าเป็น พุทธปาฏิหาริย์ของ พระเจ้าแสงคำเมือง 

สำหรับใครที่มาเที่ยววัดแห่งนี้แล้ว ยังสามารถที่จะแวะเข้าไปชิมกาแฟบุญรักษาของทางวัดได้ครับ โดยร้านกาแฟร้านนี้เกิดจากแนวคิดของ พระมหาอาวรณ์ ภูริปญโญ เจ้าอาวาสวัดปันเสา ที่มีแนวคิดอยากนำรายได้ส่วนนี้ช่วยเหลือค่าใช้จ่ายต่างๆ ของวัด

ในงานแห่พระเจ้าแสงคำเมือง มีศรัทธาประชาชนหลายคนได้ตั้งสัจจะ อธิษฐานให้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระพลานามัยแข็งแรง และหายจากพระอาการประชวร และอธิษฐานให้กับตัวเอง  มีหลายคนที่ สุขภาพไม่แข็งแรง  ตั้งใจมาดูพิธีแห่พระประธานที่บริเวณข่วงประตูช้างเผือก และก็คิดว่าคงไม่สามารถที่จะเดินร่วมขบวนได้แล้วเพราะสุขภาพไม่แข็งแรง แต่พอขบวนพระเจ้าแสงคำเมือง เคลื่อนปีติของญาติธรรมหลายท่านเกิดทำให้สามารถเดินเหินได้อย่างสะดวกคล่องแคล่ว และบางคนถึงกับร่ายรำตามขบวน พระเจ้าแสงคำเมือง อย่างไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อยแต่ประการใด

จากเจดีย์ มาที่พระเจ้าแสงคำเมือง ที่ประดิษฐานภายในวิหารของวัดกันครับ

พระเจ้าแสงคำเมือง  เป็นพระพุทธรูปที่สร้างขึ้นเพื่อถวายเป็นพระราชกุศล แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  และพระบรมวงศานุวงศ์  โดยท่านพระมหาอาวรณ์  ภูริปญฺโญ  รวมทั้งศรัทธาประชาชนทุกหมู่เหล่า  ตั้งสัจจอธิษฐานว่า  “ให้บุญกุศล ใน การสร้างองค์พระในครั้งนี้  จงดลบันดาลให้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวของปวงชน ชาวไทย  ได้ทรงหายจากพระอาการประชวร”

หลังจากสร้างองค์พระเสร็จเรียบร้อยก็ได้มีพิธีอัญเชิญพระเจ้าแสงคำเมือง เข้าเมืองเชียงใหม่ทางประตูช้างเผือก  ซึ่งถือว่าเป็นประตูเดชเมือง ชาวนครพิงค์ล้านนา เชียงใหม่  มีความเชื่อว่าประตูช้างเผือกเป็นประตูมงคล หากใครได้ผ่านเข้ามาทาง ประตูนี้จะมีฤทธิ์เดช จะได้พละกำลัง และจะชนะทุกสิ่งทุกอย่าง พร้อมทั้งจะได้ทุก อย่างตามปรารถนา

ลักษณะเจดีย์ที่สร้างครอบ เน้นองค์ระฆังขนาดใหญ่ มีรูปทรงแบบทั้งเป็นทรงกระบอกและมีปลายผายออก เช่นเจดีย์กลมวัดพระสิงห์ วัดสวนดอก และวัดอุโมงค์ ล้วนเป็นกลุ่มเจดีย์ที่มีพัฒนาการอยู่ในระยะแรกของล้านนา นักโบราณคดีจึงประมาณว่าระยะเวลาที่ก่อสร้างเจดีย์ทั้งสององค์ที่ซ้อนกันทับกันในวัดนี้ ควรอยู่ในระยะแรกของราชวงศ์มังราย ประมาณรัชกาลพญาผายู (พ.ศ. 1879 – 1898) และพญากือนา (พ.ศ. 1898 – 1928) หรือหลังจากนั้นไม่นานนัก

ส่วนเจดีย์ที่สร้างครองภายหลัง สัณฐานล่างสุดเป็นเขียงสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาด 10x10 เมตร ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวย่อเก็จ หน้ากระดานฐานเขียงทรงกลมซ้อนเหลื่อมกันขึ้นไป 3 ชั้น และชั้นมาลัยเถาแบบดั้งเดิมพื้นเมืองเชียงใหม่ คือฐานบัวคว่ำบัวหงาย มีเส้นลูกแก้วคาด 2 เส้นแบบฐานบัวผสม ซ้อนเหลื่อมกันขึ้นไปสามชั้น ถัดขึ้นไปเป็นองค์ระฆังและบัลลังก์สัณฐานบัวสี่เหลี่ยมจัตุรัส คอฐาน ยอด ปล้องไฉน ส่วนเครื่องยอดชำรุดหลุดหายไป

เมื่อ พ.ศ. 2528 ฝ่ายวิชาการ สำนักงานโบราณคดีแลพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติที่ 6 เชียงใหม่ กรมศิลปากร ได้ขุดค้นทางโบราณคดี เบื้องต้นพบว่าเจดีย์วัดนี้มีการสร้างซ้อนกัน 2 ชุด เจดีย์องค์เดิมที่อยู่ด้านในมีสัณฐานประกอบด้วยฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อเก็จ และถัดขึ้นไปเป็นฐานเขียงแปดเหลี่ยมย่อเด็จและฐานบัวคว่ำบัวหงายแปดเหลี่ยม ตามลำดับ ลักษณะด้านแปลนส่วนล่างคล้ายเจดีย์อิทธิพลพุกาม ส่วนลักษณะแปดเลี่ยมอิทธิพลหริภุญชัย ส่วนที่เป็นย่อเก็จหายไป มีพัฒนาการเป็นรูปแบบทรงแปดเหลี่ยมอิทธิพลทราวดี (เช่น เจดีย์แปดเหลี่ยมเวียงท่ากาน และที่วัดกุมกามที่ปราม เวียงกุมกาม)

สิ่งที่น่าสนใจในวัดนี้ คือมีร่องรอยโบราณคดีที่เห็นได้จากภายนอก คือเจดีย์ทรงกลมแบบเชียงใหม่ ที่ได้รับอิทธิพลจากสุโขทัย ประกอบด้วยฐานเป็นหน้ากระดานสี่เหลี่ยมประมาณ สามชั้น รองรับด้วยฐานบัวย่อเก็จลูกแก้ว ถัดขึ้นไปเป็นหน้ากระดานกลมประมาณ 3 ชั้น รองรับมาลัยเถาที่เป็นแบบบัวคว่ำหน้ากระดาน 3 ชั้น แบบสุโขทัย องค์ระฆังใหญ่ที่บัลลังก์เป็นสี่เหลี่ยมยอกเป็นปล้องไฉนแบบสุโขทัย

ในปีพุทธศักราช 2550 ทางศูนย์มาลาเรีย เขต 2 เชียงใหม่ ได้บอกคืนพื้นที่ของวัดให้กับสำนักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดเชียงใหม่ ทางคณะสงฆ์จึงได้มอบหมายให้พระเทพวรสิทธาจารย์ รองเจ้าคณะจังหวัดเชียงใหม่ เจ้าอาวาสวัดพระธาตุดอยสุเทพฯ ประธานมูลนิธิพระบรมธาตุดอยสุเทพ ฟื้นฟูให้เป็นวัดที่ถูกต้องตามกฎหมาย โดยมอบหมายให้พระมหาอาวรณ์  ภูริปญฺโญ เป็นผู้ดำเนินการ ซึ่งริเริ่มจัดตั้งเป็นศูนย์ปฏิบัติธรรมวัดปันเสา โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อที่จะสร้างเป็นสถานที่ปฏิบัติธรรมสำหรับศรัทธาประชาชนโดยทั่วไป และสร้างเป็นสถานที่สำหรับรองรับพระสงฆ์ที่เดินทางมาจากต่างจังหวัดเพื่อมารับการรักษาพยาบาลที่ตึกสงฆ์ของโรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ แต่ไม่มีที่พักก็จะใช้สถานที่แห่งนี้เป็นที่พักชั่วคราว และจะสร้างถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

อนึ่ง ชื่อว่า “พันเสา” ในความหมายว่า วัดที่มีวิหารขนาดใหญ่มีเสานับพัน ซึ่งจากการขุดหลุมขุดค้นทางโบราณคดี เมื่อปลายปี พ.ศ. 2552 พบว่าวิหารของวัดแห่งนี้มีขนาดใหญ่ประมาณเท่าวิหารหลวงวัดพระสิงห์ แต่เสาวิหารคงไม่มากถึง “พันเสา” หรืออาจเป็น “พันเลา” ในความหมายไม่ไผ่เป็น “เลา” จำนวนนับพัน เพราะที่เวียงกุมกาม ก็พบร่องรอยวัดชื่อ “พันเลา” สำนักงานมาลาเรียเขต 2 เคยเช่าพื้นที่วัด และกลายเป็นที่ราชพัสดุ พื้นที่ของเทศบาลนครเชียงใหม่บางส่วน

ส่วนชื่อวัดในปัจจุบันที่ปรากฏในหนังสือราชการ เช่น โฉนดที่ดิน และเอกสารของ ฝ่ายวิชาการ สำนักงานโบราณคดีแลพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติที่ ๖ เชียงใหม่ กรมศิลปากร ปรากฏว่าเป็นชื่อวัด “ปันเสา” (จากหนังสือ แหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ สองข้างถนนสุเทพ เขียนโดย รศ. สมโชติ อ๋องสกุล)